Во името на Отецот и Синот и Светиот Дух.
Денес одбележуваме еден од дванаесетте Големи празници, Успението на Пресвета Богородица. Го празнуваме овој празник во престолниот храм на нашата Црква: Патријаршиската соборна црква на Успението во Кремлин, Москва. Заедно со целата Црква се радуваме на настанот што ни беше предаден преку Светото предание на вселенската Црква: блаженото упокојување на Пресветата Богородица, нејзиното Успение, кое е празник за нас.
Ако нашиот поглед го насочиме од овој настан кон современиот живот, ќе забележиме една длабока спротивставеност меѓу две поимања на смртта. Блажен крај, успение, сон – зборот „смрт“ нe се доведува во врска со Богородица. Оттука произлегува еден друг збор кој се користи во црковниот говор – „покојник“ – не умрен, не загинат, туку упокоен. Гледаме дека смртта е сфатена поинаку. Од една страна, постои поврзаноста со торжеството на Мајката Божја, а од друга – нашето секојдневно сфаќање на смртта како трагичен крај, како завршеток на сè. Човек чувствува животински страв, страв пред смртта, пред овој трагичен крај. И како само овој страв од смртта им противречи на основните вредности на современото општество, потрошувачко и просперитетно општество! И видете колку само ова општество, проникнато од лажни вредности, ја признава неможноста за поврзување на своите идеали – на бескрајна потрошувачка и задоволства – со фактот на смртта.
Но, како денешното општество, денешната псевдо-култура, одговара на ваквата контрадикција? На оваа спротивставеност меѓу различните погледи на светот одговара со игнорирање. Преку рекламите за нас се исцртува една поинаква слика за животот и се негуваат истите овие погрешни вредности кои го тргаат нашиот поглед подалеку од смртта. Ако зборуваме за обичаите на погребување, би можеле да забележиме дека во многу земји – а особено во побогатите – се прави сè за на секој начин да се избегне контактот со мртвото тело. Ковчегот се чува затворен за време на погребението – всушност, тој воопшто и не се отвора – и луѓето секогаш се проштеваат со затворен ковчег. Често се случува ковчегот да биде положен в земја дури откако луѓето ќе ги напуштат почивалиштата. Дотогаш, гробот е покриен со цвеќе и гранки, за погребението воопшто да не биде забележливо. Раширената практика на кремирање служи за иста цел: нема ковчег, и нема реален контакт со моментот на погребение.
Постои и уште еден начин за избегнување на овој непомирлив конфликт меѓу лажните идеали на општеството и смртта: претворањето на смртта во шоу, во спектакл. Секојдневно гледаме голем број на смртни случаи: на телевизија, на филм, и секаде смртта е присутна на овој или на оној начин. Но, дали сочувствуваме со смртта? Смртта е само дел од интригата, и најчесто – особено насилната смрт – е поврзана со победата на главниот херој. Меѓутоа, никој од овие обиди за отстранување на прашањето на смртта од рамките на светогледот на современиот човек не може да биде успешен затоа што секој ден, секој час, и секоја минута нè приближува сè повеќе до смртта. И целата ствар се состои во тоа како ја поимаме смртта: како бесмислен крај на животот, лишен од секакво значење; како премин во целосно непостоење на сето она што го имаме – ум, чувства и волја; како прекин на целиот живот, со сите негови радости, таги, подеми и падови, откритија, победи и порази, или како конечен акорд, финале на нашиот овоземен живот и премин во еден поинаков живот…
Успението на Пресветата Мајка Божја било триумф на Црквата: апостолите се собрале, го поставиле гробот на Богомајката во Гетсиманија, и никогаш повеќе не го нашле, затоа што телото на Мајката Божја исчезнало. Постои едно цврсто предание во Црквата кое нè известува дека нејзиното тело било искачено во Царството Небесно. Некои Свети отци од древната Црква, но и од Руската Црква – меѓу кои особено се истакнува св. Игнатиј Брјанчанинов – ја споредуваат Тајната на Успението на Пресветата Богомајка со Воскресението на Спасителот. Смртта не постои: постои успение и претставување. Говорејќи за претставувањето, св. праведен Јован Кронштатски вели дека претставувањето е само промена на место: личноста „се претставува“ и неговата душа завзема место во друг свет, друго доба, друго време. Дали Мајката Божја се боела од смртта? Не. Дали апостолите, соочени со насилна, маченичка смрт се боеле од смртта? Не. Апостол Петар, на почетокот плашејќи се од прогонствата кои се јавиле за време на царот Нерон, но и поради молбите на римската христијанска заедница, одлучил да ја напушти престолнината на Царството. Напуштајќи го Рим, на него наишол Воскреснатиот Господ и го прашал: „Каде одиш?“ Самото прашање направило Петар да се врати во Рим и радосно да прифати маченичка смрт. И колку многу сведоштва имаме од житијата на светителите?! Јасно гледаме дека тие немале никаков страв од смртта, туку за неа се подготвувале како за еден навистина голем настан во нивните животи, преку кој човек преминува од овоземно, во небесно бивствување.
Тогаш, од каде доаѓа стравот од смртта? Размислувајќи на оваа тема, св. праведен Јован Кронштатски со право вели дека Бог не ја создал смртта, туку дека смртта влегла во човечките животи преку гревот. Тој продолжува, и вели: „Ќе се плашиме од смртта сè додека пребиваме во гревот.“ Оваа внатрешна поврзаност помеѓу стравот од смртта и гревот е сосем очигледна. Ако некој живее според законот на телото, ако греши и никогаш не мисли на Бога, тогаш – кога ваквата духовно неподготвена личност која живее во светската суета и чиј живот е врзан единствено со вредностите од овој свет, кога овој човек се соочува со смртта – тој ќе се плаши и ќе стравува. Во него ќе има смртен страв поради присуството на гревот. Св. Јован Златоуст нè поучува како да го надминеме овој страв од смртта: преку покајание, молитва, победа над страстите, труд, смирение и духовен мир – односно, преку животот според Божјите заповеди.
Преку празникот на Успението на Пресветата Богородица и опитот на Црвата, ни се открива вистината дека начинот на живот на верникот, христијанскиот начин на живот, не само што е ослободување, блаженство и радост во овоземниот живот; не само што е стекнување на автентични цели, туку тој е и надминување на стравот од смртта, нејзино прифаќање со спокојна и мирна душевна состојба, како природен завршеток на земниот удел од човечкиот живот. Ваквиот поглед на животот и смртта претставува една голема сила за човековата личност, пред која веќе нема граници и која не се плаши од ништо. И токму на ваквиот став кон животот и смртта се заснова борбата, вреднувањето и способноста за положување на својот за животот на другиот. Зарем човекот којшто е врзан за оваа нискост, за овој современ потрошувачки живот, за кого главната вредност е овде е само овде, би го дал својот живот за другиот? Зошто би ризикувал? Зошто би го дал својот живот за другиот? Зошто би го жртвувал највредното нешто? Во рамките на безбожниот светоглед, невозможно е да се оправда хероизмот, борбата или себежртвувањето. Ако луѓето кои себеси се сметаат за нерелигиозни направат вакви дела, тоа не би значело дека нивните мотивации лежат на материјална основа. Ова попрво би била пројава на една прикриена, рудиментирана религиозност, која сраснува со човекот преку неговото воспитување, преку вредностите кои му биле наметнати. Но, ако ја уништиме ваквата рудиментирана религиозност, тогаш нашето општество целосно ќе се измени, и ќе се појават целосно поинакви луѓе неспособни ниту за жртва, ниту за борба. Таквото општество не може да има иднина, затоа што воспитувањето на луѓето во верата е прашање на живот или смрт – не само за општеството, туку дури и за човечката раса. Токму затоа проповедањето на големите духовни вредности кои на човекот му се откриле преку Божественото слово е темелниот принцип од кој зависи иднината на човечкиот род.
Сеќавајќи се на нашата Пресвета Богородица и Секогашдева Марија и нејзиното славно Успение, секогаш да си спомнуваме дека Успението, смртта на Мајката Божја е голем празник на Црквата. И во ова прославување на смртта на Пресветата Богородица лежи големата вера на сите претходни поколенија, дека смртта не значи крај на животот. Како голем знам дека после смртта следи воскресението, Најчистата Небесна Царица била вознесена во небесните обители на нејзиниот Син и со душа, и со тело, како знак за бесмртноста на човекот, знак за вечниот живот и како знак за божјата семоќност. Амин.
Кирил, Патријарх Московски и на цела Русија
Извор: „Тавор“ бр. 7