изречена на 23 февруари 2015 г., во понеделникот од првата седмица од Великиот пост
Во името на Отецот и Синот и Светиот Дух.
Целта на постот е достигнување на нова состојба на човекот, нова во однос кон она што се случувало до почетокот на постот. Добрата измена на душевното настројство, мислите и чувствата – тоа е и целта на постот. Таа цел може да се достигне само користејќи се со проверени средства, оние за кои ни зборуваат светите отци, аскети, подвижници, кои не од академски лекции, туку од сопственото искуство ги дале тие прекрасни форми и формули на духовниот живот.
Едно од средствата кои помагаат да се достигне целта на постот е самопознанието. Св. Григориј Нисски прекрасно зборува за тоа: „Познанието на самиот себе е средство за очистување од гревот кој произлегува од незнаењето“. То ест, за да се очистиме од знајните и незнајни гревови, треба да разбереме што се случува во нашата сопствена душа.
Познанието е функција на човечкиот ум. Светот се познава преку разумот. И секоја дејност на човекот која е насочена кон изучување на дејствијата кои нè опкружуваат, се потпира на човечкиот разум. Би се рекло, ако познанието е од разумот, тогаш и самопознанието е функција исклучително на нашиот мозок, на нашето сознание. Но, Василиј Велики зборува за нешто друго. Тој зборува за тоа дека нашиот разум е спор во спознавањето на сопствените недостатоци. И понатаму, развивајќи ја мислата, тој вели дека со разумот многу живо ги воспримаме туѓите недостатоци, даваме свој суд, а во однос на своите сопствени – разумот е спор.
А зошто се случува тоа? Секое веродостојно познание се заснова на тоа што може да се нарече објективно испитување на предметот на знаење. А објективниот пристап предполага отстранување на сето она што е поврзано со личносниот однос кон делото или идејата. Тој оперира со тие поими и факти, и користи таква логика која не е поврзана со човечките интереси, не е породена од човечките страсти. И затоа резултатите од тоа испитување се признати и од научниците, а потоа и од сите кои се потпираат на резултатите од тие знаења.
Не може да има такво апсолутно објективно себепознание затоа што ние самите себе се спознаваме одвнатре. Нема никакви објективни сили, само нашата субјективна сила, силата на нашата личност. И затоа на патот до себепознанието ние најчесто правиме две грешки, паѓаме во две заблуди: ние ги преувеличуваме нашите добродетели и ги намалуваме нашите недостатоци.
Во една смисла тоа е поврзано не само со нашата грешна природа (иако, се разбира и со неа), туку и со целата логика на животот. Човекот, ако не се грижи за себе, ако не гради некоја заштита, може многу да изгуби или дури да загине. Ние пред сè се грижиме за нашиот сопствен живот. Тешко е да се направи јасна црта помеѓу законската, оправдана грижа за своите сопствени интереси, и болната, хипертрофирана идеја за служуење на своите интереси. Кога се случува последното, ние велиме дека човекот е егоист, тој сè прави поради себе и за себе.
Но и оној кој не е егоист прави нешто поради себе и за себе. А ако не би било така, тогаш можеби човекот не би можел да постои. Зашто ние се грижиме да го нахраниме својот организам на време. А ако тоа не се случува, тогаш знаеме дека може да се разболеме. Ние на време користиме влага за да го поддржиме функционирањето на нашиот организам. Ние се облекуваме со однос на климатските услови. Ние размислуваме за дом, за безопасен транспорт – за што веќе не мислиме!
И таа логика на заштита на своето постоење влегува во нашата плот и крв, и влијае на тоа што ние го нарекуваме себепознание. Во некоја смисла себепознанието кон кое нè повикуваат светите отци е дејствие усмерено против логиката на животот, против нашето искуство. Затоа тоа бара голема концентрација на духовните сили. И едноставно овде, се разбира, не е доволен умот, иако умот пред сè го дава тоа знаење. Но тој не е доволен, затоа што умот итро ќе ја води нашата мисла на страна на оправдување, на смалување на нашите слабости и гревови, и кон преувеличување на нашите добродетели.
Притоа, разбирајќи ја, очевидно, целата сложеност на духовното себепознание, без кое не може да има развој на човечката личност и, уште повеќе, на нејзиното духовно растење кое и е цел на постот, светите отци ни го предлагаат токму тој начин на преодолевање на нашата гревовност и укрепување во добродетелите.
Но од каде да најдеме таква сила – сила на интелектот, сила на волјата, за, движејќи се против текот на животот, да ја осветлиме правата слика на нашата духовна суштина, на својата сопствена вага да измериме, што во нас е добро, а што зло?
За да го направиме тој голем подвиг на умот и волјата, таа вистинска постапка, не е доволен само умот. Треба да се повикува Божјата помош. Треба во смиреност да застанеме пред Господа во една духовна голотија, не потпирајќи се, во општењето со Бога, на никаква наша човечка итрина. Да Го молиме за помош, за Он да ни даде способност да ги видиме нашите слабости, да ги измериме тие слабости, не смалувајќи ги и не преувеличувајќи ги нашите заслуги.
И тогаш ќе се видиме самите себе, и веројатно нема да си се допаднеме. Ние ќе разбереме што треба да правиме, на каде да одиме, што да исправаме. А веќе тоа осознавање на нашата гревовност и слабости е прв, можеби најважен чекор на патот кон духовното растење. И Господ нека ни помогне, во текот на Светата Четириесетница, да го направиме тој чекор. Господ нека ве чува.